Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь,Брэсцкі дзяржаўны універсітэт імя А.С. Пушкіна

Кафедра беларускага літаратуразнаўства

Рэферат

на тэму:

“Беларускія сацыяльна-бытавыя казкі пра жывёл у кантэксце казкавай прозы славян”

Брэст 2009

Казкі пра жывёл, як ужо было сказана, вылучаюцца з казачнага эпасу перш за ўсё сістэмай вобразаў. Гэта творы, у якіх асноўнымі суб'ектамі або аб'ектамі дзеяння выступаюць жывёлы і птушкі. Сістэма вобразаў часам пашыраецца, уключае і людзей, але адным з галоўных персанажаў і ў гэтых выпадках заўсёды аказваецца жывёла ці птушка. Даследчыкі лічаць гэтыя казкі адной са старажытнейшых жанравых разнавіднасцей казачнага эпасу, аднак дакладнага малюнка ўзнікнення і развіцця казак аб жывёлах мы яшчэ не маем.

Вучоныя выказваюць розныя погляды на гэту праблему. Некаторыя па-ранейшаму вызначаюць магістральцую лінію развіцця казкі, у тым ліку і казкі пра жывёл, формулай «ад міфа да казкі», іншыя лічаць, што для фарміравання казак аб жывёлах патрэ'бны былі пэўныя перадумовы як у сферы матэрыяльнай, так і духоўнай вытворчасці: наяў-насць пэўнага вопыту «бессвядома-мастацкага» асэнсавання свету, першых спроб утварэння вобразаў жывёл, першых прымітыўных сюжэтаў. Гэты першапачатковы вопыт мог быць набыты ў прымітыўных апавяданнях, дзе паступова канцэнтраваліся назіранні чалавека над навакольным светам, яго працоўны, у тым ліку і паляўнічы, вопыт. Тут узнікалі ўстойлівыя матывы, сюжэтныя сітуацыі, якія пастудо-ва ўваходзілі ў традыцыю, замацоўваліся ёй. Бясспрэчпа, у казках адбіліся міфалагічныя ўяўленні як сістэма поглядаў на навакольны свет і грамадскія адносіны, уласцівыя раннім этапам развіцця грамадства, але не яны далі пача-так казкатворчасці.

У гэтай сувязі варта прыгадаць разважанні вядомага вучонага У.Я. Гіропа аб паходжанні і развіцці чарадзейнай казкі. Ён падкрэсліваў, што сюжэт можа быць больш етаражытны за жанр. «Асобныя матывы, эпізоды, фабулыбылі раней, чым стваралася казка. Казкі яшчэ няма, але тыя ўяўленні, тыя вобразы, тыя фантастычныя або рэальньія падзеі, аб якіх яна апавядае, маглі мець месца ў даказкавых утварэннях або нават у рэальнасці». Такімі «даказкавымі ўтварэннямі», з якіх пачыналіся казкі аб жывёлах, маглі быць разнастайныя паляўнічыя анавяданні і іншыя элементарныя фальклорныя тэксты. Дарэчы прыгадаць так-сама, што грамадству архаічнага тыпу ўласцівьгсінкрэтычны стан духоўнай культуры, дзе фальклорныя формы былі пераплецены з рознахарактарнымі комплексамі, якія ў ходзе развіцця парадзілі самыя розныя галіны духоўнай культуры — абрады, вераванні, міфы, наратыўныя жанры і інше. Казкі аб жывёлах фарміраваліся пад уплывам працоўнай практыкі як адзін са сродкаў абагульнення і замацавання працоўнага і сацыяльнага вопыту людзей і не адразу набылі прыкметныя адзнакі жанру.

Аб тым, што якраз у выніку працоўнай практыкі і рэальных, калі можна так сказаць у дачыненні да таго часу, адносін да навакольнага свету ўзніклі многія казкі аб жывёлах, сведчыць той факт, што яны вельмі трапна пера-даюць характары, звычаі, асаблівасці паводзін і нават рухаў розных жывёл. Каб адзначыць усе гэтыя якасці, чалавек павінен быў назіраць жывёл як звычайных істот, як прадмет палявання або прыручэння, а не як нейкае бажаство. ............