1. Царкоўна-рэлігійная літаратура
Здаўна на Беларусі мовай царкоўна-рэлігійнага пісьменства была малазразумелая шырокаму чытачу стараславянская мова ў мясцовай рэдакцыі. У XVI–XVIII ст. пэўнае пашырэнне атрымала і зусім далёкая ад жывой беларускай лацінская мова, якая таксама часткова служыла мовай асветы і навукі. Заўзятым хавальнікам гэтых кніжных, мёртвых моў было найперш духавенства. Аднак ужо ў XV ст. у асяроддзі свецкіх слаёў беларускага грамадства, шляхты і гараджан пачалі з'яўляцца пераклады асобных твораў царкоўна-рэлігійнага зместу на тагачасную беларускую літаратурную мову. Гэтай тэндэнцыі дэмакратызацыі мовы царкоўна-рэлігійнага пісьменства на Беларусі спрыялі агульная атмасфера эпохі, зараджэнне гуманістычных і рэфармацыйных ідэй, падрыў манаполіі духавенства на асвету народа, рост нацыянальнай самасвядомасці і іншыя фактары.
У ліку першых старабеларускіх перакладаў твораў царкоўна-рэлігійнага пісьменства былі асобныя кнігі Бібліі. Дзесьці ў другой палове XV ст. на беларускую мову са стараяўрэйскай былі перакладзены біблейскія кнігі Старога Запавету «Іоў», «Данііл», «Прытчы Саламона», «Эклезіяст», «Песня песняў». У пачатку XVII ст. з'явіўся няпоўны беларускі пераклад Бібліі, галоўным чынам кніг так званага гістарычнага зместу (Пяцікніжжа Майсея, «Ісус Навін», кнігі Царстваў), крыніцай для якога паслужыў тэкст польскай друкаванай Бібліі. Захавалася таксама некалькі перакладаў Псалтыра, найболып папулярнай у даўнія часы біблейскай кнігі, па якой раней вучыліся элементарнай грамаце. Усе гэтыя розныя па якасці пераклады, зробленыя невядомымі асобамі, распаўсюджваліся ў адзінкавых экземплярах, у рукапісах, таму кола іх чытачоў было вельмі абмежаваным. Тым не менш іх з'яўленне – надзвычай важны і знамянальны факт.
Вялікае культурна-гістарычнае значэнне мела перакладчыцкая дзейнасць выдатнага беларускага гуманіста-асветніка, першадрукара ўсходніх славян Францыска Скарыны. Ён першы ва Усходняй Еўропе выдаў друкарскім спосабам для шырокага чытача большую частку Бібліі ва ўласным перакладзе на зразумелую народу мову, што было для таго часу сапраўдным грамадзянскім подзвігам.
З лёгкай рукі Скарыны на працягу XVI ст. на беларускую мову было перакладзена нямала твораў царкоўна-рэлігійнага і свецкага характару, некаторыя з іх былі надрукаваны. Тут яшчэ раз трэба ўспомніць Васіля Цяпінскага і яго пераклад на беларускую мову Евангелля, апублікаваны ім ва ўласнай друкарні ў 70-х гг. XVI ст. У 1616 г. у Іўі (ля Вільні) быў апублікаваны яшчэ адзін пераклад Евангелля, зроблены ў асяроддзі праваслаўнага духавенства, з прадмовай М. Сматрыцкага.
Адукаваныя колы беларускага грамадства маглі непасрэдна знаёміцца са зместам Бібліі і па тых шматлікіх яе друкаваных выданнях на польскай мове, што распаўсюджваліся на Беларусі ў XVI–XVII ст. Характэрна, што гэта былі выданні не толькі кракаўскіх, але і мясцовых друкарняў. Менавіта на беларускіх землях убачылі свет першыя польскія пратэстанцкія Бібліі: у 1563 г. у Брэсце была надрукавана так званая Радзівілаўская Біблія, а ў 1572 г. у Нясвіжы свой уласны пераклад Бібліі на польскую мову апублікаваў адзін з ідэолагаў польска-беларускай рэфармацыі Сымон Будны.
Тэматычна блізкімі да біблейскіх кніг былі апокрыфы. ............